Het is 8 uur. Buiten schemert het nog als kleuterleraar Machteld langs loopt in het ‘winkeltje’
naast het schoolsecretariaat. Dat doet ze elke ochtend. Net als haar collega’s. Ze neemt een
mandje en ‘shopt’ uit de vitrinekast rijstkoeken, snacks of fruitbars. In de frigo staan
(drink)yoghurts. De school koopt die ontbijtsnacks aan met centen van Brooddoosnodig. Die
vzw werkt volgens een solidariteitsprincipe: bedrijven, lokale handelaars en sociale
organisaties maar ook leraren, ouders en buren kunnen een symbolische gevulde brooddoos
doneren.

Verstopte honger

Machteld: “Met de ‘inkopen’ trekken we naar onze eigen klas. Daar bieden we aan het begin
van elke schooldag die ontbijtsnacks aan. Alle leerlingen krijgen de kans. ‘Wie heeft honger?’
vragen we nooit. Ook bij kinderen is schaamte over armoede hardnekkiger dan honger. In de
kleuterklassen lukt ontbijten vlot tijdens het kringmoment. In de lagere leerjaren kiezen mijn
collega’s autonoom hoe ze ‘het ontbijt van die dag’ aanbieden: bij een ‘Welkom,
goeiemorgen’ aan de klasdeur, tijdens een uitzending van Karrewiet ...”
 

Sylvie: “Met het team dachten we na: kiezen we gratis ontbijt, soep om 10 uur of fruitspiezen
als dessert? We gingen voor het ontbijt. Zo start geen enkele leerling een schooldag met een
lege maag. Praktisch haalbaar, en we verliezen geen onderwijstijd. We blijven een school,
onze hoofdtaak blijft goed onderwijs. We zijn geen restaurant. Droge voeding zoals een
cracker, gedroogd fruit en rijstkoek kan elke leraar combineren met lesgeven.”
Lang houdbaar

Sylvie: “Een ontbijtproject starten en dan na een paar maanden met stille trom afvoeren, dat
wilden we absoluut vermijden. Wat je leerlingen gewoon maakt en ouders belooft, wil je
minstens een heel schooljaar nakomen. Onze voltijdse brugfiguur Karen is daarbij cruciaal. Zij
houdt de voorraad bij en vult aan. Een diëtist van het Wijkgezondheidscentrum uit de buurt
maakt haar wegwijs in het gezonde aanbod. Impliciet maar ook expliciet leren we zo elke
leerling wat gezond én lekker is.”

“Vooraf met het hele team goed nadenken over de opportuniteiten en valkuilen is belangrijk.
Aan welke gezonde voeding je de middelen van Brooddoosnodig besteedt, kies je als school
immers zelf. Verse soep maken? Besef dan dat je een kok nodig hebt, een vrije keuken en dat
de afwas zich dagelijks opstapelt. Verkies je fruit of groentjes uit het vuistje? Dan heb je
vrijwilligers nodig om te schillen. Je schoolbuurt in kaart brengen helpt ook om keuzes te
maken. Is er een bakker om de hoek waar je broodresten kan ophalen voor bij de soep? Een
groentewinkel waar je perfect eetbare soepgroenten kan redden?”

Fijnmazig de honger te lijf

Machteld: “‘Juf, wanneer is het etenstijd?’. Die vraag hoor ik nu niet meer om 9 uur. Dat was
frustrerend, en oneerlijk. Een kind dat zonder ontbijt, zonder koek of fruit de voormiddag door
moet, komt moeilijk tot leren. Die hongerige maag betekende bijna drie verloren uren. Tegen
de speeltijd van 10 uur check ik of er lege brooddozen zijn. Dankzij ons ‘winkeltje’ en de hulp
van onze brugfiguur kunnen we die tegen de middag vullen.”

“Met de kleuters eet ik elke middag in onze klas. Brooddozen met frieten of hamburger kan ik
subtiel aanvullen met iets gezonds. Koude restjes pizza eten we allemaal wel eens, maar
liever niet elke dag. Aanvullend bied ik ook wel eens een stukje fruit aan. Via de subsidies
van Oog voor Lekkers kunnen we wekelijks op woensdag gratis fruit uitdelen. De
overschotjes komen van pas.”

De honger neemt toe

Sylvie: “Ondertussen verdelen we al een jaar lang ontbijtsnacks op school. Dat samen iets
eten de klasgroepen verbindt, hadden we vooraf niet als positief neveneffect meegerekend.
De eerste weken merkten we grote nieuwsgierigheid en klein graaigedrag bij onze
leerlingen. Nu zien we vooral de kinderen die thuis de kans om te ontbijten misten naar onze
voedzame snacks grijpen.”

Machteld: “In mijn klas met negentien kleuters spoor ik bij ongeveer de helft honger op. Het
aantal kinderen met een lege koeken-, fruit- of boterhamdozen nam het laatste jaar toe. De
inflatie en energiecrisis raakt steeds meer gezinnen, ook uit de middenklasse. Onze school
ligt in hartje Gent. Hier is veel armoede. Het is de context waarin ik lesgeef. Aan de zijlijn
blijven toekijken is dan toch geen optie? Zelfs in een klas met ‘slechts’ een of twee (verdoken)
hongerige maagjes is actie nodig.”

Sylvie: “Kansarmoede en honger bestrijden lukt ons niet alleen. En dat kan ook niet de
bedoeling zijn. We werken samen met lokale, sociale partners. Wekelijks is er op
dinsdagochtend een OCMW-medewerker op onze school aanwezig bij wie ouders
terechtkunnen met (financiële) vragen. Tegelijkertijd organiseren we ons wekelijks koffie- en
theemoment. Onze brugfiguur vangt vragen op en verwijst door naar externe partners. Toch
mee op bosklassen dankzij de toelage voor participatie en sociale activering? Een
goedkopere maaltijd op school aanvragen? Haar ondersteuning durven we niet meer
wegdenken.”

Een op de vier kinderen

Sylvie: “Of het voor onze school in de toekomst haalbaar blijft om ontbijtsnacks te verdelen?
Moeilijk te voorspellen. Ik weet wel dat het op dit moment, voor onze leerlingen, de beste
oplossing is. De winst is duidelijk: leren lukt beter. Brooddoosnodig vzw schat dat een op de
vier kinderen in Vlaanderen met honger in de klas zit. Positief dat wetenschappelijk
onderzoek cijfers over deze problematiek gedetailleerder in kaart wil brengen.”

“Heel wat scholen trekken hun plan in de strijd tegen hongerige magen, al dan niet met
financiële ruggensteun. We horen vaak ‘Mooi initiatief, maar het zou niet nodig mogen zijn.’

Terecht. Een structureel voedselbeleid vanuit de overheid dat zowel armoede als ongezonde
voedingsgewoonten aanpakt, is broodnodig. In Zweden en Finland krijgt elke leerling een
gezonde maaltijd op school. Wie weet lukt dat ook bij ons? Gezonde voeding komt elke
leerling ten goede!”

Verschenen in Klasse 2023. Ook met jouw school de strijd tegen honger aangaan? Breng de sociale partners van je
school in kaart en sluit je aan als hartelijke school bij Enchanté vzw.